De machteloosheid van de macht

De rustige generaal.

Prins Pjotr Ivanovitsj Bagration

In Oorlog en Vrede beschrijft Leo Tolstoj hoe in de chaos van een veldslag Generaal Bagration de rapporten van nerveuze officieren rustig aanhoort en ze beantwoordt met commentaren als Uitstekend---, Dat is goed... Juist, u ziet het goed, ga in de aanval. Hoewel hij eigenlijk geen enkel concreet bevel geeft, keren de commandanten kalm en vastberaden naar hun post terug en voeren ze uit wat ze als bevel dachten te hebben ontvangen.

De illusie van de macht.
Bagration, aldus Tolstoj, leidde zijn mannen niet actief maar bemoedigde ze en kalmeerde ze door zijn eigen rustige houding. Dat is zo ongeveer de enige invloed die een leider op zijn mannen heeft. Een veldslag heeft zijn eigen dynamiek en het doet er niet zoveel toe welke bevelen een generaal geeft. Dit is een bekend thema van Tolstoj die aan maatschappelijke woelingen een autonome dynamiek toekent. In zijn visie is uiteindelijk een man als Napoleon irrelevant omdat niet Napoleon de volkeren van West-Europa naar Rusland meevoert, maar werd Napoleon zelf door de onbestuurbare woelingen van de volkeren voortgestuwd. Ik geloof niet dat deze theorie als geheel houdbaar is maar er zit toch een interessant element in, namelijk de illusie van de macht.

In deze crisis is de illusie van macht gevaarlijk.
Deze tijden van crisis hebben iets in zich van de chaos van een veldslag. Nauwelijks ben je van de ene schok bekomen of de andere haalt je weer onderuit. Onze leiders, Rutte, De Jager, Merkel, Van Rompuy c.s. proberen zich te gedragen als de rustige generaal Bagration, maar het lukt ze niet echt de gemoederen te kalmeren. Waarom lukt ze dat niet?

Oostenrijkse cavalerie slag bij Hollabrunn 1805
(reenactment 2007) 

In het heetst van de strijd hadden de commandanten die onder Bagration dienden geen tijd en gelegenheid om zich een totaal overzicht te verschaffen, zij kenden alleen datgene wat zich voor hun gedeelte van het front afspeelde. Ze gingen er vanuit dat Bagration wel alles wist en zijn kalmte stelde hen gerust.

Hoe staat dit in verhouding tot onze crisis?
Dat is nu helemaal anders. Elke kiezer heeft in principe de mogelijkheid om zich een gefundeerd oordeel te vormen over de huidige crisis. Dat oordeel kan verkeerd zijn maar dat doet er niet toe, de kiezer heeft er allerlei bronnen op nagezocht en wat hem of haar aangaat is het oordeel gefundeerd. Wanneer een groot deel van de bevolking zeer kritisch staat tegenover de continuatie van het euro debacle, hebben de leiders gefaald. Zij hebben een belangrijk deel van het electoraat niet kunnen overtuigen van de juistheid van hun beleid.

Bagration leek te beseffen dat hij het ook niet wist en onthield zich dus van wilde ideeën en liet iedere commandant naar eigen inzicht handelen, waarbij voorop stond dat de Fransen zolang mogelijk moesten worden tegengehouden om de rest van het Russische leger de gelegenheid te geven om aan de omsingeling van de Fransen te ontsnappen. Dat lukte uiteindelijk.

Onze leiders lijken het ook niet te weten. Bagration stond in vergelijking met de huidige crisis in 1805 voor een relatief eenvoudige opgave: de Fransen ophouden zo lang als mogelijk was. Nu is het probleem oneindig veel complexer en onze leiders denken het te kunnen vangen in de slogan: de euro redden, koste wat kost. Dat is een gevaarlijke illusie.